Akha
Falado(a) em: Myanmar, China, Laos, Tailândia, Vietnã
Total de falantes: 600 mil (2007)
Família: Sino-tibetana
 Tibeto-Birmanesa
  Lolo–Birmanesa
   Loloish
    Loloish Meridional
     Hanóico
      Akha
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: ahk

Akha é a língua falada pelo povo Akha da província Yunnan do sul da China, leste de Myanmar (Shan), norte do Laos e norte da Tailândia.

O grupo de estudiosos ocidentais de Akha, Hani e Honi, tratamo os três como idiomas separados, mutuamente ininteligíveis, mas intimamente relacionados. As línguas hani são, por sua vez, classificadas no ramo Hanóico das línguas Loloish. Alternativamente, os lingüistas chineses consideram que todas as línguas Hani, incluindo Akha, são dialetos de uma única língua, de acordo com a China, que agrupa todos os falantes de línguas hanis numa só etnia.

Os falantes de Akha vivem em áreas montanhosas remotas, onde se desenvolveu em um continuum de dialetos de amplo alcance. Dialetos de vilarejos separados por dez quilômetros podem mostrar diferenças marcantes. A natureza isolada das comunidades de Akha também resultou em várias aldeias com dialetos divergentes. Dialetos de extremidades extremas do continuum e dialetos mais divergentes são mutuamente ininteligíveis.[1]

Variantes editar

Laos editar

A tabela abaixo lista as variedades Akha pesquisadas em Kingsada (1999), Shintani (2001), e Kato (2008), com autônimos e locais de nascimento do informante dados também. Todos os locais estão em Província Phongsal], norte do Laos.

Variantes do Akha da Província Phongsaly, norte do Laos
Língua Autônimo Locais Fonte
Ko-Pala pa˧la˧ tsʰɔ˥ja˩ Sen Kham , Khoua, Província Phongsaly Kingsada (1999)
Ko-Oma kɔ˧ ɔ˥ma˩ Nana , Phongsaly , Província Phongsaly Kingsada (1999)
Ko-Phuso kɔ˧ pʰɯ˥sɔ˧ Phapung Kao , Boun Neua, Província Phongsaly Kingsada (1999)
Ko-Puli a˩kʰa˩ pu˧li˩ Culaosaen Kao , Boun Tay , Província Phongsaly Kingsada (1999)
Chepya language|Ko-Chipia a˩kʰa˩ cɛ˩pja˩ Sano Kao , Boun Tay, Província Phongsaly Kingsada (1999)
Ko-Eupa ɯ˨˩pa˨˩ Cabe , Boun Tay , Província Phongsaly Shintani (2001)
Ko-Nyaü a˩kʰa˩ ɲa˩ɯ˥ Huayphot , Khoua, Província Phongsaly Shintani (2001)
Ko-Luma lu˨˩ma˨˩ Lasamay , Samphanh , Província Phongsaly Shintani (2001)
Akha Nukui a˨˩kʰa˨˩, nu˨˩ɣø˨˩ a˨˩kʰa˨˩ Kungci , Nyot U , Província Phongsaly Kato (2008)
Akha Chicho - Ban Pasang , Muang Sing , Província Luang Namtha Hayashi (2018)[2]

Akha Chicho, falado na aldeia de Ban Pasang, distrito de Muang Sing, Província de Luang Namtha, está documentado em Hayashi (2018).[2] Hayashi (2018: 8) relata que Akha Chicho é mutuamente inteligível com Akha Buli.

China editar

Em Jinghong e Menghai , os dois maiores subgrupos Hani são Jiuwei 鸠为 e Jizuo 吉坐.[3] O Jizuo 坐 坐 é o maior subgrupo étnico Hani em Jinghong.

Os Jiuwei alegam ter migrado de Honghe e | Mojiang. Os Jiuwei vivem em várias aldeias em Jinghong, incluindo:

  • Mengbozhai 寨 波 寨, cidade de Menghan 勐 罕 寨, Jinghong
  • Agupu 阿古普 (também chamada Manwoke in 窝 科) em Leiwu 吴 吴, Mengsong Township 勐 宋, Jinghong
  • Napazhai 寨 帕 寨 em Damenglong 大 勐 笼, Jinghong
  • Baiya vila 村 牙 em Menghun 勐 混, Menghai (do subgrupo da língua Ake) vive em Lougu 村 固 村, localizado em Menghun 混 混 também.)
  • Babingzhai 寨 丙 寨, Xidingshan 西 定 山, Menghai

Há também Hani étnicos que são localmente chamados Aini 尼 尼 que vivem em 7 aldeias na montanha Nanlin 山 山 do sudoeste de Jinghong; a saber Manbage 曼 八, Manjinglong 龙 景 龙, Manjingnan 曼 景 囡, Mangudu 曼 固 独, Manbaqi 曼 把 奇 , Manbasan 伞 伞 e Manjingmai 曼 景 卖.[4]

Fonologia editar

O dialeto Akha falado na aldeia de Alu, 55 quilômetros a noroeste da cidade de Chiang na província de Chian Rai, Tailândia é descrito abaixo em sua fonologia. Katsura conduziu seu estudo no final dos anos 1960. Com uma população de 400, era na época uma das maiores aldeias Akha no norte da Tailândia e ainda estava crescendo como resultado da migração trans-fronteiriça da Birmânia. Os Akhas em Alu não falavam a língua tailandesa e se comunicava com pessoas de fora usando a língua lahu ou a Shan.

O dialeto Alu tem 23 ou 24 consoantes, dependendo de como é analisada a sílaba nasal. O / m̩ /, percebido como [ˀm] ou [m̥], pode ser analisado como uma consoante única separada ou como sequências de / ʔm / e / hm /. Katsura escolheu o último, mas listou o componente / m / da consoante silábica com as vogais.[1]

Fonemas Consoantes
Labial Alveolar Palatal Velar Glotal
Nasal m n ɲ ŋ
Oclusiva voiced b d ɟ ɡ
tenuis p t c k ʔ*
aspirada
Fricativa s x h
Aproximante l j ɣ

*Akha / ʔ / é frequentemente descrita como uma glotal "tensa" em vez de uma verdadeira parada

Qualquer consoante pode começar uma sílaba, mas as sílabas nativas de Akha que não terminam em vogal podem ter no finas apenas -m ou -ɔŋ. Porém, algumas palavras de empréstimo ecterno à língua foram observadas que terminam em -aŋ ou -aj. No caso de uma coda nasal, algumas vogais se tornam nasalizadas. Alu Akha distingue dez qualidades de vogal, contrastando vogais posteriores arredondadas e não arredondadas com três aberturas enquanto só as vogais anteriores dianteiras intermediárias contrastam redondeza.

Fonemas vogais
Anterior Posterior
não-arredondada arredondada não-arredondada arredondada
Fechada /i/ /ɯ/ /u/
Medial /e/ /ø/ /ə/ /o/
Aberta /ɛ/ /a/ /ɔ/

Três vogais, /u/, /ɔ/ e /ɯ/, mostram nasalização acentuada quando seguida por uma consoante nasal se tornando /ũ/, /ɔ̃/ e /ɯ̃/, respectivamente.

Notas editar

  1. a b Katsura, M. (1973). «Phonemes of the Alu Dialect of Akha». Pacific Linguistics, the Australian National University. Papers in Southeast Asian Linguistics No.3. 3 (3): 35–54 
  2. a b Hayashi, Norihiko. 2018. A Phonological Sketch of Akha Chicho: A Lolo-Burmese language of Luang Namtha, Laos. Proceedings of the 51st International Conference on Sino-Tibetan Languages and Linguistics (2018). Kyoto: Kyoto University.
  3. 云南省编辑委员会编. 2009. "景洪县哈尼族社会调查." In 哈尼族社会历史调查, p.116-119. 民族出版社. ISBN 9787105087754
  4. 云南省编辑委员会编. 2009. "景洪县南林山哈尼族社会调查." In 哈尼族社会历史调查, p.109-119. 民族出版社. ISBN 9787105087754

Bibliografia editar

  • Hansson, Inga-Lill (2003). «Akha». In: Graham Thurgood and Randy J. LaPolla. The Sino-Tibetan Languages. Col: Routledge Language Family Series. London & New York: Routledge. pp. 236–252 
  • Lewis, Paul (1968). «Akha phonology». Anthropological Linguistics. 10 (2): 8–18. JSTOR 30029167 
  • Lewis, Paul (1973). «Tone in the Akha language». Anthropological Linguistics. 15 (4): 183–188. JSTOR 30029534 
  • Nishida Tatsuo 西田 龍雄 (1966). アカ語の音素体系: タイ国北部における山地民アカ族の言語の記述的研究 [A Preliminary Report on the Akha Language ―A Language of a Hill Tribe in Northern Thailand]. 音声科学研究 Studia phonologica (em Japanese). 4 (1): 1–36 
Word lists for language varieties of Laos
  • Kingsadā, Thō̜ngphet, and Tadahiko Shintani. 1999. Basic Vocabularies of the Languages Spoken in Phongxaly, Lao P.D.R. Tokyo: Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa (ILCAA).
  • Shintani, Tadahiko, Ryuichi Kosaka, and Takashi Kato. 2001. Linguistic Survey of Phongxaly, Lao P.D.R. Tokyo: Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa (ILCAA).
  • Kato, Takashi. 2008. Linguistic Survey of Tibeto-Burman languages in Lao P.D.R. Tokyo: Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa (ILCAA).
  • Hayashi, Norihiko. 2016. A Phonological Sketch of Akha Buli: A Lolo-Burmese language of Muang Sing, Laos. 神戸市外国語大学外国学研究 [Kobe University of Foreign Studies, Foreign Language Studies] 92: 67-98.
  • Hayashi, Norihiko. 2018. A Phonological Sketch of Akha Chicho: A Lolo-Burmese language of Luang Namtha, Laos. Proceedings of the 51st International Conference on Sino-Tibetan Languages and Linguistics (2018). Kyoto: Kyoto University.

Ligações externas editar