Língua jicarilla

língua
Jicarilla

Abáachi mizaa

Falado(a) em: Estados Unidos
Região: Novo México
Total de falantes: 300 (2007)
Família: Dené-Ienissei
 Na-Dene
  Atabascana
   Oriental
    Jicarilla
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: apj

Jicarilla (em língua apache Abáachi mizaa) é uma das línguas atabascanas setentrionais, sendo falada pelos Apaches Jicarilla.

Revitalização da língua editar

No Censo de 2000, 680 pessoas declararam falar Jicarilla.[1] Porém, em 2007, o linguísta Golla registrou somente 300 falantes de Jicarilla como primeira língua e algo como isso ou um pouco mais que tinham Jicarilla com segunda língua (isso numa população étnica de 3.100 pessoas); em 2003, a Nação Apache Jicarilla se tornou a primeira tribo do Novo México a cerftificar membros da comunidade para ensinar uma língua Nativa Americana.[2] Os esforços de revitalização incluíram já em 2012 a compilação de um dicionário, aulas e acampamentos para jovens Jicarlilla.[3][4][5][6]

Escrita editar

A língua Jicarilla utiliza uma forma própria do alfabeto latino que apresenta 33 símbolos (16) entre letras, combinações de letras (10) e letras com diacríticos (7); não apresenta as letras F, P, Q, R, U, V, X;

Fonologia editar

Consoantes editar

Jicarilla apresenta 34 sons consoantes:

Bilabial Alveolar Palatal Velar Glotal
central lateral plana Labial
Nasal m n
Oclusiva Surda p t k ʔ
Sonora d
Aspirada kʷʰ
Ejetiva
Africada plana ts
Aspirada tsʰ tɬʰ tʃʰ
Ejetiva tsʼ tɬʼ tʃʼ
Fricativa Surda s ɬ ʃ x h
Sonora z ʒ ɣ ɣʷ
Aproximante l j

Amostra de texto editar

por Wilson & Martine (1996: 125-126)
Abáchii miizaa Português
Shíí Rita shíízhii. Lósii’yé shii’deeshchíí shíí á’ee néésai. Shiika’éé na’iizii’íí nahiikéyaa’íí miiná’iisdzo’íí éí yaa shishíí. Shii’máá éí gé koghá’yé sidá nahaa daashishíí. Shiidádéé naakii. Dáłaa’é éí édii. Dáłaa’é éí dá aada’é miigha. Shiishdázha dáłánéé. Ałtso nada’iizii. Łe’ dá á’ee Lósii’ee daamigha. Isgwéela’yé naséyá, éí Lósii’ee naséyá dá áństs’íísédá. Łe’gó Santa Fe’yé dáłaa’é hai shee goslíí á’ee. Łe’gó Ináaso’yé éí kái’ii hai shee goslíí.... Meu nome é Rita . Eu nasci e cresci em Dulce, Novo México. Meu pai trabalhou para cuidar de nossa terra. Minha mãe ficou em casa e cuidou de todos nós. Eu tinha duas irmãs . Uma deles é falecida . A outra vive longe daqui. Tenho muitas irmãs mais novas . Todas elas trabalham . Algumas delas vivem em Dulce . Quando eu era jovem , eu fui para a escola em Dulce . Então eu vivi por um ano em Santa Fe. Mais tarde eu vivi três anos, em Ignacio ...

Notas editar

  1. «Ethnologue report for language code: apj». Consultado em 26 de agosto de 2012 
  2. Diana Heil (6 de setembro de 2003). «License to Teach». Canku Ota (Many Paths) - An Online Newsletter Celebrating Native America (95). Consultado em 26 de agosto de 2012 
  3. Mariann Skahan. «"You Can't Teach Kids from a Book": Seasonal Camps at the Jicarilla Apache Nation». Consultado em 26 de agosto de 2012. Arquivado do original em 9 de junho de 2010 
  4. Jicarilla Day Camp
  5. Wilhelmina Phone. Dictionary of Jicarilla Apache: Abáachi Mizaa Ilkee' Siijai. [S.l.]: University of New Mexico Press. Consultado em 26 de agosto de 2012 
  6. Gonzales, Carolyn (16 de agosto de 2004). «Apache women linguists work to preserve Jicarilla language». Campus News, The University of New Mexico. 40 (1). Consultado em 13 de julho de 2012 

Bibliografia editar

  • Goddard, Pliny E. (1911). Jicarilla Apache texts. Anthropological papers of the American Museum of Natural History (Vol. 8). New York: The American Museum of Natural History.
  • Opler, Morris. (1941). A Jicarilla expedition and scalp dance. (Narrated by Alasco Tisnado).
  • Opler, Morris. (1942). Myths and tales of the Jicarilla Apache Indians.
  • Opler, Morris. (1947). Mythology and folk belief in the maintenance of Jicarilla Apache tribal endogamy.
  • Phone, Wilma; & Torivio, Patricia. (1981). Jicarilla mizaa medaóołkai dáłáéé. Albuquerque: Native American Materials Development Center.
  • Phone, Wilhelmina; Olson, Maureen; & Martinez, Matilda. (2007). Dictionary of Jicarilla Apache: Abáachi Mizaa Iłkee' Siijai. Axelrod, Melissa; Gómez de García, Jule; Lachler, Jordan; & Burke, Sean M. (Eds.). UNM Press. ISBN 0-8263-4078-4
  • Pono, Filomena P.; Vincenti, Arnold; Phone, Wilma. (1976). Spanish Words in the Jicarilla Language. Loveland, Colorado: Center for In-Service Education.
  • Tuttle, Siri G.; & Sandoval, Merton. (2002). Jicarilla Apache. Journal of the International Phonetic Association, 32, 105-112.
  • Tuttle, Siri G. (2005). Duration, Intonation and Prominence in Apache. Athabaskan Prosody. ed. by Hargus, Sharon; Rice, Keren. pp. 331–344.
  • Wilson, Alan, & Vigil Martine, Rita. (1996). Apache (Jicarilla). Guilford, CT: Audio-Forum. ISBN 0-88432-903-8. (Includes book and cassette recording).

Ligações externas editar

  • Gonzales, Carolyn (16 de agosto de 2004). %5bhttp://www.unm.edu/news/04-08-16/branches.htm «Apache women linguists work to preserve Jicarilla language»%5d. Campus News, The University of New Mexico. 40 (1). Consultado em 13 de julho de 2012  http://www.multilingualbooks.com/apache.html * Gonzales, Carolyn (16 de agosto de 2004). [http://www.unm.edu/news/04-08-16/branches.htm «Apache women linguists work to preserve Jicarilla language»]. Campus News, The University of New Mexico. 40 (1). Consultado em 13 de julho de 2012 ] Verifique valor |url= (ajuda)  line feed character character in |url= at position 45 (ajuda); Em falta ou vazio |título= (ajuda)