Língua wakhi

língua
Wakhi
Falado(a) em:  Afeganistão
 China
Paquistão
Tajiquistão
Total de falantes: aproximadamente 31.700
Família: Indo-Europeu
 Iraniano Oriental
  Pamir
   Wakhi
    Wakhi
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: wbl

O Wakhi é uma língua iraniana no subgrupo Pamir

Classificação editar

Wakhi é uma de várias línguas pertencentes ao grupo linguístico Pamir, sento os wakhi também chamados de pamiris.

Distribuição editar

A língua tem origem na região de Wakhan dividida entro o nordeste do Afeganistão e o sudeste do Tajiquistão. Os Wakhi são estimados em 50.000 indivíduos que estão distribuídos em quatro países diferentes: Afeganistão, Paquistão, República Popular da China e Tajiquistão.

Tajiquistão editar

Há algumas controvérsias acerca da designação étnica e linguística dos Wakhi. No Tajiquistão os Wakhi e outras comunidades que falam línguas Pamir se autodesignam como Pamiri e existe um movimento de separação Pamiri dos tajiques, No Paquistão os Wakhi se auto designam como tajiques. Linguistas consideram o Wakhi uma língua iraniana independente da língua tajique, porém muitos tajiques nacionalistas insistem que o Wakhi e outras línguas Pamir são dialetos da língua tajique.

Paquistão editar

No Paquistão existem organizações que trabalham junto do governo paquistanês para preservar o idioma e a cultura Wakhi

Afeganistão editar

No Afeganistão os Wakhi habitam a província de Badaquistão no Corredor de Wakhan

China editar

Na China os wakhi vivem na região de Xinjiang a maioria deles não usam a língua wakhi no dia-a-dia, para se comunicarem nas ruas e com pessoas de outras nacionalidades eles utilizam o uigur ou o chinês.

Escrita editar

A língua Wakhi utiliza uma mistura dos alfabetos Latino (maior parte), Grego e Círílico, composto de 43 letras, dentre as quais constam, além de vogais e consoantes latinas, gregas e sirílicas simples:

  • as letras C, S, X, Z e "gama grego" com "macron"
  • as letras C, J, S com "macron" mais "ponto inferior"
  • a letra T com "ponto inferior"

Texto extraído de uma tradução da Bíblia de 2001. Evangelho de São LucasLuqo Inǰil (em Wakhi). [S.l.]: Bəzыrg Kitob tarǰimacrakыzg institute. 2001  Página Título: [1], Passagens em Alfabeto Latino [2][3], Passagens em Alfabeto Cirílico [4][5]</ref>

Pai Nosso (Evangelho de Lucas 11:2-4)
Wakhi em Alfabeto Latino Wakhi em Alfabeto Cirílico Português (KJV)
² Yiso yavər x̆atəy: «Sayišt i dəo carəv, x̆anəv: „Ey bzыrgwor Tat ki də osmonət cəy! Ti bəzыrg nung bər olam ыmыt! Ləcər dəwroni Ti podšoyi ɣ̆at-ət, zəmin-ət zəmon də hыkmi taw ыmыt! ² Йисо йавəр х̌атəй: «Сайишт ҙи дəо царəв, х̌анəв: „Ей бзыргв̌ор Тат ки дə осмонəт цəй! Ти бəзырг нунг бəр олам ымыт! Лəцəр дəв̌рони Ти подшойи г̌ат-əт, зəмин-əт зəмон дə ҳыкми тав̌ ымыт! ² E ele lhes disse, quando forem rezar, digan "Pai Nosso que estais nos céus, Santificado seja o vosso Reino. Seja feita a Vossa Vontade, assim na Terra como no Céu.
3 Spo rыsq-ət rыzi sakər nəsib car! 3 Спо рысқ-əт рызи сакəр нəсиб цар! 3 O Pão nosso de cada dia nos dai hoje.
4 Cə spo gənoən šəxs! Sak bə kuy, ki sakər šakiɣ̆, cə kərk! kыx̆ter baxṣ̌əṣ̌ carən. Cə bandi nafs-ət awasən, Cə waswasayi Iblisən saki niga δыr!“» 4 Цə спо гəноəн шəхс! Сак бə куй, ки сакəр шакиг̌ цə кəрк! Кых̌тəр бахш̣əш̣ царəн. Цə банди нафс-əт ав̌асəн, Цə в̌асв̌асайи Иблисəн саки нига д̌ыр!“» 4 Perdoai as nossa ofensas (dívidas), assim como nós perdoamos aqueles nos ofenderem (os que nos devem); E não nos deixeis cair em tentação, mas livrai-nos do Mal".

Vocabulário editar

O vocabulário Wakhi apresenta significantes diferenças tanto com relação às línguas Iranianas do Oeste, como o Persa ou Tadjique, também com outras línguas Pamir. Uma comparação feita por Gawarjon entre os Dialetos “Sarikoli” e “Wakhi” falados na China e as línguas Iranianas do Oeste aparece a seguir:

Comparação Léxica entre seis Línguas Iranianas [1]
Inglês Persa Tadjique Pachto Shughni Sarikoli Wakhi
fogo æt̪iʃ (اتش) otaʃ (оташ) or joːts juts rɯχnig
água æb (اب) ob (ов) obə xats xats jupk
mão d̪æst̪ (دست) dast (даѕт) lɑs ðust ðɯst ðast
pɔ (پا) po (по) pxə, pʂə poːð peð pɯð
dente d̪ænd̪ɔn (دندان) dandon (дандон) ɣɑx, ɣɑʂ ðinðʉn ðanðun ðɯnðɯk
olho tʃæʃm (چشم) tʃaʃm (чашм) stərgə tsem tsem tʂəʐm
cavalo æsb (اسب) asp (асп) ɑs voːrdʒ vurdʒ jaʃ
nuvem æbr (ابر) abr (абр) uriəz, uriədz abri varm mur
trigo gænd̪um (گندم) gandum (гандум) ɣənəm ʒindam ʒandam ɣɯdim
música gʉʃt̪ (گوشت) gʉʃt (гушт) ɣwəxə, ɣwəʂə guːxt gɯxt guʂt
muitos bisjɔr (بسيار) bisjor (бисйор) ɖer lap pɯr təqi
alto bulænd̪ (بلند) baland (баланд) lwəɻ biland bɯland bɯland
longe dʉr (دور) dur (дур) liri ðar ðar ðir
bom xʉb (خوب) xub (хуб) xə, ʂə bashand tʃardʒ baf
pequeno xurd̪ (خرد) χurd (хурд) lez, leʐ, wuɻ dzul dzɯl dzɘqlai
dizer guft̪ (گفت) guft (гуфт) wəjəl lʉvdow levd xɘnak
fazer kærd̪ (كرد) kard (кард) kəwəl tʃiːdow tʃeig tsɘrak
ver d̪id̪ (ديد) did (дид) lidəl, kətəl wiːntow wand wing

Referências

  1. Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1985). Outline of the Tajik language (塔吉克语简志/Tǎjíkèyǔ Jiǎnzhì). Beijing: Nationalities Publishing House