Língua lapônica meridional

(Redirecionado de Língua sami meridional)

A língua lapônica meridional ou sámi meridional[1] (Lullisámegiella) pertence ao grupo das línguas lapônicas, e atualmente corre sério risco de extinção. As últimas colônias desta língua são as municipalidades Snåsa e Hattfjelldal, na Noruega. Há aproximadamente 2000 pessoas consideradas etnicamente lapões meridionais na Noruega e na Suécia, mas somente aproximadamente 500 delas falam-na fluentemente.

Lapônico meridional

Åarjelsaemien gïele

Falado(a) em:  Noruega
 Suécia
Total de falantes: ~500
Família: Urálica
 lapônica
  Ocidental
   Lapônico meridional
Escrita: Alfabeto latino
Estatuto oficial
Língua oficial de:  Noruega
Códigos de língua
ISO 639-1:
ISO 639-2: sma
ISO 639-3: sma
A língua lapônica meridional é representada pelo número 1

Escrita editar

O lapônica meridional é uma das seis línguas lapônicas que tem uma língua escrita oficial, mas somente alguns livros foram publicados para ele, uma de que é um dicionário lapônico meridional-norueguês.

Usa-se oalfabeto latino: A/a, B/b, D/d, E/e, F/f, G/g, H/h, I/i, (Ï/ï), J/j, K/k, L/l, M/m, N/n, O/o, P/p, R/r, S/s, T/t, U/u, V/v, Y/y, Æ/æ, Ø/ø, Å

C/c, Q/q, W/w, X/x, Z/z são usados nas palavras da origem estrangeira.

Às vezes, costuma-se pelos próprios falantes substituir a letra Æ/æ pelo Ä/ä e o Ø/ø pelo Ö/ö.
Essas variações Ä/ä, Ö/ö são usadas na Suécia, e o Æ/æ, Ø/ø na Noruega. O Ï/ï representa uma versão modificada do I/i, porém muitos autores não veem diferença entre os dois.

Fonologia editar

O lapônica meridional tem dois dialetos, o dialeto do norte e do sul. As diferenças fonológica entre eles, são relativamente pequenas; o sistema fonético do dialeto do norte é explicado abaixo.

Vogais editar

Os fonemas das vogais do dialeto do norte são os seguintes:

Anterior Central Posterior
Não-arredondada Arredondada Não-arredondada Arredondada Não-arredondada Arredondada
Fechada i (i) y (y) ɨ (ï/i) ʉ (u) u (o)
Média e (e) o (å)
Aberta ɛ (æ/ä) ɑ (a)

Consoantes editar

Gramática editar

Alterações nos sons editar

Uma característica típica do lapônica meridional é a alternação de vogais da primeira sílaba com uso do trema na declinação e na conjugação das palavras. Frequentemente há três vogais diferentes que alternam uma com a outra no paradigma de uma única palavra, por exemplo como segue:

  • ae ~ aa ~ ee: vaedtsedh 'andar' : vaadtsam 'eu ando' : veedtsim ' eu andei'
  • ue ~ ua ~ øø: vuelkedh 'sair' : vualkam 'eu saio' : vøølkim 'eu saí'

Esta é a única língua lapônica que não tem alternância consonantal, também conhecida por CVC – sanduíche de vogais.

Casos editar

Há 8 casos gramaticais no idioma.

Caso Singular Plural
Nominativo - -h
Genitivo -n -i / -j
Acusativo -m -jte / -ite / -idie
Inessivo -sne / -snie -ine / -jne / -inie
Elativo -ste / -stie -jste / -jstie
Ilativo -n / -se / -sse -jte / -ite / -idie
Comitativo -ine / -jne / -inie -igujmie / -jgujmie
Essivo -ine / -jne / -inie (sem forma no plural)

Verbos editar

A conjugação existe nas três pessoas gramaticais.

Forma negativa editar

Tal como no finlandês, nas outras línguas lapônicas e no estoniano, há verbos negativos no lapônica meridional, os quais se conjuga de acordo com o tempo gramatical (passado e não-passado), modo gramatical (indicativo e imperativo), pessoa gramatical (1ª, 2ª e 3ª) e número gramatical (singular, duplo e plural). Isto faz com que ela se difira de algumas outras línguas lapônicas, por exemplo, do lapônica setentrional, que não conjuga os verbos de acordo com o tempo gramatical.

Verbos negativos no indicativo
Indicativo "não-passado" Indicativo passado
Singular Dual Plural Singular Dual Plural
im ean ibie idtjim idtjimen idtjimh
ih idien idie idtjih idtjiden idtjidh
ij eakan eah idtji idtjigan idtjin
Verbos negativos no imperativo
Imperativo "não-passado" Imperativo passado
Singular Dual Plural Singular Dual Plural
aelliem aellien aellebe ollem ollen ollebe
aellieh aelleden aellede ollh olleden ollede
aellis aellis aellis olles olles olles

Amostra de texto editar

Vuelie hov aalka buerkiestidh gåmmebem, Aanna, jïh fierhten beajjetje guvviem dej guaktaj jielemisnie lea. Iemie deahpadimmieh, tjelmiej uvte guvvieh båetieh, guktie govltelæjja vuajna guktie Aanna lea gåetesne nosseminie, dållem nastehteminie. Altese sijjiem dej guaktaj ektievyösemisnie daennie dajvesne, altese barkoem, gåetieiemedine. Jïh seammaaejkien joejkije måjhta guktie jïenehke lea tsoevtsesne jårreminie. Mijjieh hov aerviedibie lea buaredh jïh baahke giesiebiejjen, ihke bovtse bijjene vaeresne jårreminie gårmaj laaremistie. Dagke mujhtehte bovtsem gosse vuajna govnh jïh sjïjlh seamma laakan bïjre svïhtjeminie, jårreminie gosse nastehte. Jis naan aejkien nimhtie tjahkesjamme dållen sjïjlide giehtjedamme, dellie hov aelhkie guarkedh magkarine damtesisnie jïh meanosne Næjla Meehte lij, raaktan goh sealoe geavoemisnie gosse gïehtjede sjïjlh jårreminie. Aelhkebe aaj baajedh åssjalommeside juhtiehtidh gosse nimhtie tjahkesjen, jïh hævvi aaj vualan skejkiehtidh dagkarine domtesisnie.

Referências externas editar

  1. Correia, Paulo; Ferreira, José Pedro (Outono de 2021). «Finlândia — ficha de país» (PDF). A Folha - Boletim da língua portuguesa nas instituições europeias. ISSN 1830-7809. Consultado em 11 de janeiro de 2022