Quiripi (Wampano)
Falado(a) em: Estados Unidos
Total de falantes: extinta início séc. XX
Família: Álgica
 Algonquina
   Algonquina Oriental
   Quiripi (Wampano)
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: qyp

Quiripi (pronúncia /ˈkwɪrp/,[1] também conhecido como Quiripi-Unquachog Quiripi-Naugatuck e Wampano) era um língua falada antigamente pelos povos indígenas da Gold Coast [[Connecticut] e de Long Island central,[2][3] incluindo os Quinnipiac, Metoac, Unquachog, Wangunk -attabesic, Podunk, Tunxis, Paugussett (sub grupos Naugatuck, Potatuck, Weantinock). Foi identificada como língua extinta desde o final do século XIX,[4] Foi identificada como língua extinta desde o final do século XIX,[4].[5]

A localização dos Paugussett, Tunxis, Podunk, Quinnipiac, Mattabesic, Unquachog e seus vizinhos,~ 1600

Afiliação e dialetos editar

Considera-se que Quiripi é membro do ramo de Línguas algonquinas orientais da família Algonquina.[6][7] A línguale compartilhou uma série de características linguísticas com outras Algonquinas */aː/ e */eː/ para /ãː/ e /aː/, respectivamente e a palatalização de */k/ diante de certas vogais frontais.[8][9] Parece ter havido dois dialetos principais de Quiripi: um dialeto "insular" falado em Long Island pelos Unquachog e um dialeto "continental" falado pelos outros grupos em Connecticut, principalmente os Quinnipiac.[10][11]

Documentação editar

Quiripi é muito pouco atestado, [12], embora existam algumas fontes. Um dos vocabulários mais antigos de Quiripi foi um bilíngue de 67 páginas, compilado em 1658 por Abraham Pierson, o ancião, durante seu ministério em Branford, Connecticut, [2] [13], que continua sendo a principal fonte de conclusões modernas sobre a línguai. [3] Infelizmente, o catecismo foi "mal traduzido" por Pierson, [3] contendo uma "estrutura de sentença uni-idiomática e não Algonquina". [14] Também exibe sinais de mistura de dialetos. [15] Outras fontes de informação sobre a língua incluem um vocabulário coletado pelo Rev. Ezra Stile no final dos anos 1700 [16] e um vocabulário Unquachog de 202 palavras registrado por Thomas Jefferson em 1791, [5] embora o vocabulário de Jefferson também mostre sinais claros de mistura dialética e "influências externas". [17] Além disso, três hinos escritos por volta de 1740 na Igreja da Morávia, a missão Shekomeko, próximo a de Kent (Connecticut), foi traduzida por Carl Masthay. [18]

Fonologia editar

O linguista Blair Rudes tentou reconstituir a fonologia de Quiripi, usando a documentação existente, comparando com as línguas algonquinas relacionadas, como "reconstruindo a frente" da língua proto-algonquina.[19] Na análise de Rudes, Quiripi continha as seguintes fonemas consoantes:[20]

Cosoantes editar

Labial Alveolar Palatal Velar Glotal
Plosiva p t k
Fricativa s (ʃ)* h
Nasal Oclusiva m n
Rótica r
Semivogal w j
 /ʃ/ was a distinct phoneme only in the mainland dialect; in Unquachog it had merged with /s/

Vogais editar

O sistema de vogais de Quiripi, reconstituído por Rudes, era semelhante ao das outras línguas algonquinas do sul da Nova Inglaterra. Consistia em duas vogais curtas / a / e / ə / e quatro vogais longas / aː /, / iː /, / uː / e / ʌ̃ /. [20]

Amostra de texto editar

Pai nosso

Noûshin aûsequamuk terre wérrettepantammunatch wòweztâuonatch kowésewunk Peamoutch' kúkkussootúmmowunk, kòrantàmmowunk neratch sket'ôkke nenar âusequamuk terre, Mèsonah èa kèsuk kónkesekatush noméetsounk, petúkkenêag akquantamínah nomàtchereúnganansh nenar tàkquantaminan ewojek nomàtcherehéaqueàguk, Asquonsàkkongonan rame-re mítchemôuretounk, webe kûppoquohwhèriggamínah wutche madjk' wutche kèkatah kètassootómoonk, quah milkèssowunk quah àíttarwejanúnguesówunk michème quah michème: Ne râtch

Notas editar

  1. Salwen (1978:175)
  2. a b Rudes (1997:1)
  3. a b c Goddard (1978:72)
  4. Goddard (1978:71)
  5. a b Rudes (1997:5)
  6. Goddard (1978)
  7. Mithun (1999:327)
  8. Goddard (1978:75)
  9. Rudes (1997:27)
  10. Rudes (1997:6-7)
  11. Costa (2007:116, 119)
  12. Costa (2007: 116, 118)
  13. Mithun (1999: 331)
  14. Costa (2007: 118)
  15. Costa (2007: 116)
  16. Rudes (1997: 4)
  17. Costa (2007: 120)
  18. Rudes (1997: 2)
  19. Rudes (1997:6)
  20. a b Rudes (2007:18)

Bibliografia editar

  • Costa, David J. (2007). "The Dialectology of Southern New England Algonquina." In Papers of the 38th Algonquian Conference, ed. H. C. Wolfart. Winnipeg: University of Manitoba, pp. 81–127
  • Goddard, Ives (1978). "Eastern Algonquian Languages." In Northeast, ed. Bruce G. Trigger. Vol. 15 of Handbook of North American Indians, ed. William C. Sturtevant. Washington, D.C.: Smithsonian Institution, pp. 70–77
  • Mithun, Marianne (1999). The Languages of Native North America. Cambridge: Cambridge University Press
  • Pierson, Rev. Abraham (1980). Some Helps for the Indians 1658 Bilingual Catechism, reprinted in "Language and Lore of the Long Island Indians," Readings in Long Island Archaeology and Ethnohistory, Vol. IV. Stony Brook, NY: Suffolk County Archaeological Association.
  • Rudes, Blair A. (1997). "Resurrecting Wampano (Quiripi) from the Dead: Phonological Preliminaries." Anthropological Linguistics (39)1:1-59
  • Salwen, Bert (1978). "Indians of Southern New England and Long Island: Early Period." In Northeast, ed. Bruce G. Trigger. Vol. 15 of Handbook of North American Indians, ed. William C. Sturtevant. Washington, D.C.: Smithsonian Institution, pp. 160–176

Ligações externas editar