Língua triqui de Itunyoso

Triqui de Itunyoso

Snáhánj nìh

Falado(a) em:  México
 Estados Unidos
Total de falantes: 2.102 (2000)[1]
Família: Oto-manguana
 Oto-manguana oriental
  Mixteca
   Triqui
    Triqui de Itunyoso
Escrita: latina
Estatuto oficial
Língua oficial de: México tiene reconocimiento como lengua nacional junto con el español.[2]
Códigos de língua
ISO 639-1: ninguno
ISO 639-2: ninguno
ISO 639-3: trq

O Triqui de Itunyoso (triqui: snáhánj nìh, pronúncia: snã˦ʔãh˦ nĩʔ˩) é uma das línguas Triquis pertencentes à família mixtecata e otomangueana que é falada pelos povos da Reforma Itunyoso, Concepción Itunyoso, município San Martín Itunyoso, Oaxaca, México.

Línguas Mixtecas

Fonologia editar

Vejam-se as pronúncias das letras nos quadros a seguir..[3]

Consoantes editar

Bilabial Alveolar Pós-alveolar Retroflexa Palatal Velar Labiovelar Glotal
Oclusiva p t k ʔ
Oclusiva pré-nasal nd ŋɡ ŋɡʷ
Pré-oclusiva nasal cn
Fricativa βː β s ʃ h
Africada t͡s t͡ʃː t͡ʃ t͡ʂː t͡ʂ
Nasal m n
Vibrante simples ɾ
Lateral l
Aproximante j

Vogais editar

Anterior Central Posterior
Fechada i ĩ u ũ
Médial e ə̃ o
Aberta a

Tons editar

Assim como as demais línguas triquis, o triqui de Itunyoso é uma língua tonal. São 9' os tons. O tom 1 é o mais baixo e o 5 é o mais alto numa escala de um a cinco.[4]

Escritura editar

O triqui de Itunyoso é escrito com o alfabeto latino e não se sabe de nenhuma outra escrita que os triquis tenham usado no passado. Veja-se aqui o alfabeto que é usado.

Letras do alfabeto triqui[4]
A B Bb[5] Ch Cch Chr Cchr Cn D E H I J K Kk Kw Kkw L Ll M Mm N Nd Ng Nn Ngw O P R S T Ts Tt U X Y Yy
a b bb ch cch chr cchr cn d e h i j k kk kw kkw l ll m mm n nd ng nn ngw o p r s t ts tt u x y yy
Valores fonéticos
a β βː t͡ʃ t͡ʃː t͡ʂ t͡ʂː cn d e ʔ i h k kʷː l m n nd ŋɡ ŋɡʷ o p ɾ s t t͡s u ʃ j

Notas

  1. Las vocales nasalizadas /ə̃/, /ĩ/ y /ũ/ se escriben en la ortografía práctica con <an>, <in> y <un> respectivamente.
  2. Los tonos se marcan con dos acentos: acento agudo (´) para los tonos altos y el acento grave (`) para los tonos bajos.

Características editar

La estructura de esta lengua es verbo-sujeto-objeto (VSO); cuenta con palabras cortas y afijos; es también una lengua tonal.

Breve vocabulario editar

Aqui se mostram algumas palavras do Triqui de Itunyoso.[4]

  • chungwì "mundo"
  • kwi "sol"
  • nga "nuvem"
  • chrun "árvore"
  • riaan "cara"
  • tuhba "boca"
  • raha "mão de"
  • chukwa "formiga"
  • chutan "abelha"

Amostra de texto editar

  1. Asi̱j sini ya̱n ni̱ nne tsínj gu̱ꞌnaj nuguanꞌ daj. Ni̱ nne síꞌ nga̱ Yanꞌanj xa̱ngaꞌ. Ni̱ huin síꞌ Yanꞌanj.
  2. Ni̱ nuguanꞌ daj nne asi̱j sini ya̱n nga̱ Yanꞌanj.
  3. Ni̱ gaꞌninꞌ Yanꞌanj xa̱ngaꞌ sun sisi̱ gui̱ꞌyaj nuguanꞌ daj daranꞌ ni rasu̱n mán. Ni̱ sisi̱ nitaj nuguanꞌ daj, ni̱ a̱ ꞌngo̱ rasu̱n si̱ gaꞌue gui̱man mánj.
  4. Ni̱ nuguanꞌ daj guiꞌyaj sisi̱ ga̱huin ni̱ꞌnaꞌ ni rasu̱n. Ni̱ xiꞌí si hua ni̱ꞌnaꞌ néꞌ, guiꞌyaj nuguanꞌ daj, ni̱ xigui̱n mán néꞌ.
  5. Ni̱ yanꞌa̱n daj huin si xigui̱n rian ru̱miꞌ mán néꞌ. Ni̱ rian ru̱miꞌ daj nun ga̱ꞌue gui̱naꞌaj yanꞌa̱n da mánj[6]

Português

  1. No princípio era o Verbo, e o Verbo estava com Deus, e o Verbo era Deus.
  2. O mesmo aconteceu no princípio com Deus.
  3. Todas as coisas foram feitas por ele; e sem ele nada do que foi feito foi feito.
  4. Nele estava a vida; e a vida era a luz dos homens.
  5. E a luz brilha nas trevas; e as trevas não o compreenderam.[7]

Notas e referências

  1. Instituto Nacional de Lenguas Indígenas [INALI] (2000). «Población de 5 años y más hablante de alguna lengua indígena y número de localidades por variante lingüística según sexo. Localidades con asentamientos históricos, 2000.» (PDF). Estadística básica de la población hablante de lenguas indígenas nacionales. México. Consultado em 18 de novembro de 2011 
  2. Honorable Congreso de la Unión (13 de março de 2003). «Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas» (PDF). México. Diario Oficial de la Federación. Consultado em 22 julho de 2012. Cópia arquivada (PDF) em 11 de junho de 2008 
  3. DiCanio, Christian T. (2010). «Itunyoso trique». Journal of the International Phonetic Association. 40 (2): 227-238. doi:10.1017/S0025100310000034 
  4. a b c DiCanio, Christian; Cruz Martínez, Benigno (2009). Chungwì snáhánj nình: El mundo triqui. Palabras de San Martín Itunyoso. Oaxaca, México: Culturas Populares, CONACULTA/Secretaría de Cultura, Gobierno de Oaxaca/Fundación Alfredo Harp Helú Oaxaca, AC. 
  5. Alguns triquis usam a letra <v> para os dois sons. A repetição da mesma consoante significa que a pronúncia é forte.
  6. Scripture Earth
  7. King James Bible

Ligações externas editar