Línguas tibetanas centrais

As línguas Tibetano Centraiis, também chamado Dbus, Ü ou Ü-Tsang, são o sub-grupo das línguas bodo mais falado e a base da língua tibetana padrão. Este artigo foca o dialeto Lhomi (ल्होमी‎)

Tibetano Central (Ü-Tsang) - དབུས་སྐད་, Dbus skad / Ükä དབུས་གཙང་སྐད་, Dbus-gtsang skad / Ü-tsang kä
Falado(a) em:	Índia, Nepal, China
Região:	Região Autônoma do Tibete
Total de falantes:	1.172.940 (Censo 1990 – China)
Família:	Sino-tibetana  Tibeto-Birmanesa   Tibeto-Kanauri ?    Bodo     Tibetana      Tibetano Central (Ü-Tsang) - དབུས་སྐད་, Dbus skad / Ükä དབུས་གཙང་སྐད་, Dbus-gtsang skad / Ü-tsang kä
Escrita:	Lhomi (ल्होमी‎)
Códigos de língua
ISO 639-1:	--
ISO 639-2:	---
ISO 639-3:	vários: bod — Tibetano Lhasa dre — Dolpo hut — Humla, Limi lhm — Lhomi (Shing Saapa) muk — Dialeto (Mugu) kte — Nubri ola — Walungge (Gola) loy — Lowa/Loke (Mustang) tcn — Tichurong

Nome

Dbu e Ü são formas com o mesmo nome. Dbus é uma transliteração do nome em alfabeto tibetano escrita tibetana]], དབུས་ , enquanto Ü é a pronúncia do mesmo no dialeto Lhasa, wy˧˥˧ʔ } (ou [y˧˥˧ʔ]). Ou seja, em tibetano, o nome é escrito como Dbus e pronunciado como Ü . Todos esses nomes são frequentemente aplicados especificamente ao dialeto do prestígio de Lhasa.

Dialetos

Existem muitos dialetos e línguas tibetanos centrais mutuamente inteligíveis além do de Lhasa, com diversidade particular ao longo da fronteira e no Nepal:

São: Limi (Limirong), dialeto Mugom, Dolpo (Dolkha), Mustang | Mustang (Lowa, Lokä), Humla, Nubri, Lhomi, Dhrogpai Gola, Walungchung Gola (Walungge / Halungge), Tseku, Basum

Ethnologue relata que Walungge é altamente inteligível com Thudam, mas Glottolog diz que Thudam não é uma variedade distinta. Tournadre (2013) classifica Tseku com Khams Tibetano.

Geografia

As línguas Tibetanas Centrais são faladas no Tibete )China e em bem menor quantidade de falantes no Nepal e no norte da Índia

Escrita

As línguas Tibetanas Centrais usam a escrita Lhomi (ल्होमी‎)

Fonologia

Consoantes

IPA] Tibetana Wade–Giles Pinyin tibetano [k] ཀ་ k g [kʰ] ཁ་ ག་ kh, g k [ŋ] ང་ ng ng [tɕ] ཅ་ c j [tɕʰ] ཆ་ ཇ་ ch, j q [ɲ] ཉ་ ny ny [t] ཏ་ t d [tʰ] ཐ་ ད་ th, d t [n] ན་ n n [p] པ་ p b [pʰ] ཕ་ བ་ ph, b p [m] མ་ m m [ts] ཙ་ ts z [tsʰ] ཚ་ ཛ་ tsh, dz c [w] ཝ་ w w

IPA] Tibetana Wade–Giles Pinyin tibetano [ɕ] ཞ་ ཤ་ zh, sh x [s] ཟ་ ས་ z, s s [j] ཡ་ y y [ɹ] ར་ r r [l] ལ་ l l [h] ཧ་ h h [c] ཀྱ་ gy gy cʰ ཁྱ་ གྱ་ ky ky [tʂ] ཀྲ་ kr zh [tʂʰ] ཁྲ་ གྲ་ khr, gr ch [ʂ] ཧྲ་ hr sh [ɬ] ལྷ་ lh lh

• འ isn't commonly transliterated to Roman, in the Wade–Giles system ' is used.

Vogais

ཨ（◌）

ཨ།	ཨའུ།	ཨག། ཨགས།	ཨང༌། ཨངས།	ཨབ། ཨབས།	ཨམ། ཨམས།	ཨར།	ཨལ། ཨའི།	ཨད། ཨས།	ཨན།
a	au	ag	aŋ	ab	am	ar	ai/ä	ai/ä	ain/än
ཨི། ཨིལ། ཨའི།	ཨིའུ། ཨེའུ།	ཨིག། ཨིགས།	ཨིང༌། ཨིངས།	ཨིབ། ཨིབས།	ཨིམ། ཨིམས།	ཨིར།		ཨིད། ཨིས།	ཨིན།
i	iu	ig	iŋ	ib	im	ir		i	in
ཨུ།		ཨུག། ཨུགས།	ཨུང༌། ཨུངས།	ཨུབ། ཨུབས།	ཨུམ། ཨུམས།	ཨུར།	ཨུལ། ཨུའི།	ཨུད། ཨུས།	ཨུན།
u		ug	uŋ	ub	um	ur	ü	ü	ün
ཨེ། ཨེལ། ཨེའི།		ཨེག། ཨེགས།	ཨེང༌། ཨེངས།	ཨེབ། ཨེབས།	ཨེམ། ཨེམས།	ཨེར།		ཨེད། ཨེས།	ཨེན།
ê		êg	êŋ	êb	êm	êr		ê	ên
ཨོ།		ཨོག། ཨོགས།	ཨོང༌། ཨོངས།	ཨོབ། ཨོབས།	ཨོམ། ཨོམས།	ཨོར།	ཨོལ། ཨོའི།	ཨོད། ཨོས།	ཨོན།
o		og	oŋ	ob	om	or	oi/ö	oi/ö	oin/ön

Pronúncia

IPA	Wade–Giles	Pinyin tietano	IPA	Wade–Giles	Tibetan Pinyin
[a]	a	a
[ɛ]	al, a'i	ai/ä	[ɛ̃]	an	ain/än
[i]	i, il, i'i	i	[ĩ]	in	in
[u]	u	u
[y]	ul, u'i	ü	[ỹ]	un	ün
[e]	e, el, e'i	ê	[ẽ]	en	ên
[o]	o	o
[ø]	ol, o'i	oi/ö	[ø̃]	on	oin/ön

一"ai, ain, oi, oin" is also written to "ä, än, ö, ön".

Vogais conjuntas

IPA	Wade–Giles	Pinyin tibetano
[au]	a'u	au
[iu]	i'u, e'u	iu

últimas consoantes

IPA	Wade–Giles	Pinyin tibetano
[ʔ]	d, s	none
[n]		n
[k/ʔ]	g, gs	g
[ŋ]	ng, ngs	ng
[p]	b, bs	b
[m]	m, ms	m
[r]	r	r

• Ü-Tsang

Amostra de texto

घीझ्येरी ॱनाना को़न्क्षोकगी जीक्तेनगी मीक्याला देरे झाम्पा जेदी, खोङगी राङगी से च्यीक्पोगो ॱनावालाक। धेनी होझ्येरी खोङबाला धेपा झ्यीगीन सुवा मेताला डोगीमालाक हीना थामेपे छेसोक थोप्कीलाक।

Português

Porque Deus amou o mundo de tal maneira que deu o seu Filho unigênito, para que todo aquele que nele crê não pereça, mas tenha a vida eterna.

Amostra de texto 1

Sample text (Mathew 1:1-3) 1. येशु ख्रीष्ट् दाऊद् धङ् अब्राहाम्गी ज्यीृत्ल कीब बेत् । खोङ्गी दुङ्ज्यीृत् हिन्दुक भियन युङ्गेन् बेत् । 2. अब्राहाम्गी भु इसहाक् बेत् । इसहाक्की भु याकूब् बेत् । याकूब्गी भु यहुदा धङ् ॱनि ॱयोङ्म ॱअक् योृप्य बेत् । 3. नि यहुदागी भु पेरेस् धङ् जेरहा बेत् । ॱनि उब ॱङीबीृ ॱअम दि तामार् बेत् । पेरेस्की भु हेस्रोन् बेत् । हेस्रोन्गी भु आराम् बेत् । Fonte: Novo Testamento Lhomi; ( Nepal Bible Society, Kathmandu)

Português

1. 1. O livro da geração de Jesus Cristo, filho de Davi, filho de Abraão. 2. 2. Abraão gerou Isaque; e Isaac gerou Jacó; e Jacó gerou Judas e seus irmãos; 3. 3. E Judas gerou Phares e Zara de Tamar; e Phares gerou Esrom; e Esrom gerou Aram.

Amostra de texto 2

वाङज्य धाङ् मि थोङ् छयीलेक्ल तेन कुरीक्कराङ् आमे ढोप्पनी राङ्मेने धाङ् वाङ्ज्यदी डस्सी डस्सी खुन्न योङ्गेन् बेत् । उब घायेत् स्यिरप् रिक्प ढोप्पे नाङ्नीराङ् खुन्न किगेन् बेत् । उगी भियनी च्यिक्ताङ् च्यिक्ल आज्यी नुमु तोदो मिङ्बुगी धम्जीक् स्योक्कोकेन् बेत् ।

Português

Todos os seres humanos nascem livres e iguais em dignidade e direitos. Eles são dotados de razão e consciência e devem agir uns com os outros com espírito de fraternidade. (Artigo 1 da Declaração Universal dos Direitos Humanos)

Ligações externas

• Lhomi – Tibetano Central em Ellaliace
• Lhomi – Tibetano Central Ethnologue]
• Lhomi – Tibetano Central em Global Recordings
• Lhomi – Tibetano Central em Webonary
• Lhomi – Tibetano Central em Nepal Sil

Ligações externas

• Lhomi em Omniglot.com
• [https://www.ethnologue.com/language/lhm Lhomi em Ethnologue}
• [A Grammar Sketch of Lhomi Gramática Lhomi]
• Lhomi em Indigenous Voice