Língua omurano

língua isolada do Peru
Omurano
Falado(a) em:  Peru
Total de falantes: extinta em 1958
Família: língua isolada ou
Yawa?
 Omurano
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: omu

Omurano é uma língua isolada já extinta do Peru, falada pelos nativos Maina, sendo também conhecida como Humurana, Roamaina, Numurana, Umurano, e Mayna.

Tovar (1961) relacionou o Omurano à língua taushiro e mais tarde o taushiro com a língua candoshi. Terrence Kaufman (1994) achou razoáveis essas ligações e chegou a propor uma família linguística Kandoshi–Omurano–Taushiro. Em 2007, classificou Omurano e Taushiro (não candoshi) como línguas Peba–Yaguan (Yawan) nas Macro-Andinas.

Vocabulário editar

Alguns nomes de plantas e animais na língua omurano (Tessmann 1930, citado em O'Hagan 2011):[1][2]

Omurano[1] Português Alemã (glosa original)[1] Inglês[2] Espanhol[2]
máta galinha Huhn hen gallina
maldží cachorro Hund dog perro
árĕ onça Jaguar jaguar tigre
lautṓma anta Tapir tapir sachavaca
apan jacaré Kaiman caiman caimán
mā́ma peixe Fisch fish pez/pescado
- macaco Affe allg. monkey mono
báwani ðnán macaco-prego (claro) Heller Kapuzineraffe light capuchin monkey
báwani mien macaco-prego-preto Dunkler Kapuzineraffe dark capuchin monkey
wimā́li macaco-de-cheiro Saimiri (frailecito) fraile fraile
imáṛiawue bugio Brüllaffe howler monkey coto
ðṓnŭ̠ macaco-barrigudo Wollaffe (choro) wooly monkey choro
bā́bani coatá Spinnenaffe spider monkey maquizapa
náamii macaco-da-noite Nachtaffe (musmuqui) musmuqui musmuqui
tsḗ̠idzŏ̠ morcego Fledermaus bat murciélago
aṛeṛawi̇̄n onça-parda Puma puma puma
árĕ̠ ðolowĕ maracajá, jaguatirica Tigerkatze (tigrillo) tigrillo tigrillo
napapai malatši cachorro-do-mato Buschhund
ābádn quati Nasenbär (achuni) coati mundi achuni
aárenı̇̆ lontra Otter
táwi boto Delphin (bufeo) river dolphin bufeo
báala peixe-boi Seekuh manatee vaca marina
aa ðamáli veado Reh deer venado
a͜án queixada Weißbartpekari white-lipped peccary huangana
kjı̇̄́an caititu Halsbandpekari collared peccary sajino
aáṛatĕ capivara Wasserschwein (ronzoco) capybara ronzoco
pṓ̠lē̠mă cutia Aguti agouti añuje
yapṓ paca Paka (majás) spotted paca majás
nā́paya tamanduá-bandeira Gr. Ameisenbär giant anteater oso hormiguero
ðŏḗ̠wḗ̠ bicho-preguiça Faultier sloth pelejo
apá̠tsĕ tatu Kl. Gürteltier (carachupa) armadillo carachupa
máta galo Hahn rooster gallo
matárawĕ galinha Huhn hen gallina
áwŏ araracanga Ara macao
bē̠ṓli arara-vermelha Ara chloroptera
paiða arara-canindé Ararauna
tı̇̄ʼwě́ papagaio Papagei
tatn̄́la mutum Hokko wattled currasow paujil
napı̇̄́tšo jacutinga Penelope jacutinga pava
paitsḗ pirarucu Arapaima (paiche L.) arapaima paiche
toṛomā́ma jaú Riesenwels (súngaro) giant catfish zúngaro
bā́umi jabuti Landschildkröte tortoise motelo
tšaṛápa tracajá Floßschildkröte charapa charapa
ṛóma cobra Schlange snake víbora
bá̠a̯u sucuri Eunectes (boa) boa boa
ı̇̄ntsĕ vespa Wespe wasp avispa
iðū́nǎ́ bicho-de-pé Milbe (isangüe) isango isango
sanjǎ́ mosquito Mücke mosquito zancudo
lai̯džidžima tocandira Dinoponerameise (isula) isula isula
ðō̠obḗbi sauim Löwenäffchen (pichico) black-mantled tamarin pichico
pó͜on jia Leptodactylusfrosch
waā́la vaca Kuh cow vaca
áawuei aranha Spinne, bissig spider araña
n̄njúna mandioca Maniok manioc yuca
aítšia milho Mais maize maíz
oā́n tabaco Tabak tobacco tabaco
á͜a árvore Baum tree palo

Comparações lexicais editar

Alguns paralelos lexicais entre o Omurano e o Urarina (Jolkesky 2016):[3]

Português Omurano Urarina
fogo/madeira injo ‘fogo’ enɨa ‘madeira’
porco ʧaːne ɽaana
sangue/vermelho lana ‘sangue’ lanaha ‘vermelho’
veado alaːmare ɽemae ‘canídeo’
onça arerawin ɨɽeɽej

Alguns paralelos lexicais entre o Omurano e o Leco (Jolkesky 2016):

Português Omurano Leco
água towa dowa
aranha aawuei henwai
árvore/madeira ameta ‘madeira’ bat ‘árvore’
barriga θawuapa wahpoa/waqpoa
casa ana won
chácara ðiʤe
homem/rapaz rawana ‘rapaz’ lawha/lawqa ‘homem’
joelho -in-hapuna hapun
muito oreʧ alee-
onça/canídeo are ‘onça’ lari ‘canídeo’
paca japu jap
pedra tiokn taq
sol hena hena
velho murkˀu buro

Alguns paralelos lexicais entre o Omurano e o Záparo (Jolkesky 2016):

Português Omurano Záparo
chuva aðn aási
gente tabitn táwɨ
praia kia ŋaakia, ŋaakiowa
onça are sare

Notas editar

  1. a b c Tessmann, Günter. 1930. Die Indianer Nordost-Perus: grundlegende Forschungen für eine systematische Kulturkunde. Hamburg: Friederichsen, de Gruyter.
  2. a b c O'Hagan, Zachary J. (22 setembro 2011). «Informe de campo del idioma omurano» (PDF). Consultado em 14 abril 2013 
  3. Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Doutorado em Linguística. Universidade de Brasília.

Ligações externas editar