Línguas jirajaranas

(Redirecionado de Línguas jirajara)
Jirajarano

Jirajara

Falado(a) em: Venezuela
Total de falantes: 0
Família:
 Jirajarano
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---

As línguas jirajaranas formam uma família de línguas ameríndias extintas da Venezuela.[1]

Línguas editar

As línguas jirajaranas são:[2]

Vocabulário editar

Alguns nomes de plantas e animais nas línguas ayamán e gayón Oramas (1916):[2]

Português Espanhol Ayamán Gayón
coatá mono (Ateles sp.) dú, chuko
bugio araguato (Mycetes seniculus) dug dut
onça-preta tigre (Felis onza) boosing, boosin-suggo, boshí-shashá bosín, bosin-dut
onça-parda león (Felis concolor) bosin-sút, bosin-si-girut, araoro-bos-hin
maracajá cunaguaro (Felis macrura) araoró auro, rauró
veado (cariacu) venado (Cervus virginianus) aguí, anguiye jaguio
veado-catingueiro matacán (Cervus simplicicornis) suelde
anta danta (Tapirus terrestres) yallé
paca lapa (Coelogenys paca) araguá
cutia acure o picure (Dasyprocta aguti) akurí
tapiti conejo (Lepus brasiliensis) soux sáp, sop
quatipuru ardilla (Sciurus aestuans) buyeille
rato ratón digupe
tatu-galinha cachicamo (Dasypus sp.) doux dot, dok
tamanduá-bandeira oso palmero (Myrmecophaga jubata) boois
caititu váquira (Dicotyles torquatus) moñdu, mondus
cachorro-do-mato zorro (Canis azarae) maharí guarjen, guajaren
jaratataca mapurite (Mephitis mapurite) ahareu
tamanduá-mirim guarije, oso hormiguero blanco (Myrmecophaga sp.) arijí
gambá rabipelado (Didelphys cancrivora) arrabe-ehetao
porco marrano maño, mohoins moy, moí
cachorro perro perú, peerú aurí
vaca vaca pakáse jajás-kut, paká
jabuti morrocoy (Testudo tabulata) añamurí, namurí, sakokoche
iguana iguana (Iguana tuberculata) jax
lagarta lagarto (Ameiba vulgaris) eyapiá kinzuzú
cobra culebra jusjí jují
cascavel culebra cascabel (Crotalus horridus) jusjí-tañá, jují-tanña
surucucu culebra mapanare (Lachesis mutus) jusjí-morixes
jiboia culebra traga-venado (Boa constrictor) jusji-okuruguá
jacutinga pava (Penelope pipile) jokgo
mutum paují (Crax daubentoni, etc.) suhunhí sinhío
galo gallo digaró
galinha gallina digaró digaró
urubu-de-cabeça-preta zamuro (Cathartes atratus) samor mosken
urubu-de-cabeça-vermelha oripopo o catanejo (Cathartes aura) yakrá sakrá, yakrá
urubu-rei rey zamuro (Gyparchus papa) ñuhumontay
gavião gavilán tuhúes, ebisluye
papagaio loro (Conurus sp.) arasig, korá
pomba-amargosa paloma turca (Columba plumbea) tojós el-bú
pica-pau carpintero (Dryocopus lineatus?) terjur
saúva bachaco sakó
milho maíz (Zea mays) dos, dox, pigüio, oishi dos, dosivót
banana plátano (Musa paradisiaca) paratán
mandioca yuca (Manihot sp.) autugá, taon tonhónb
taioba ocumo (Colocasia esculenta) kumus
batata batata (Batatas edulis) bit
abóbora auyama (Cucurbita pepo) yax
feijão preto caraota (Phaseolus sp.) kunún, suhuin, jótaga kou-noñ, eskonún
feijão chivata (Phaseolus sp.) serarías
guandu quinchoncho (Cajanus indicus) biruís
café café kappe
tabaco tabaco (Nicotiana tabacum) sohó
mamão lechoza (Carica papaya) araká, aoraká
mamoncillo mamón (Melicocca bijuga) supóho
cedro cedro (Cedrela odorata) sehedrú
açacu jabillo (Hura crepitans) groste
agave cocuy (Agave americana) yuupa, yuguspá

Comparações lexicais editar

Alguns paralelos lexicais entre o ayomán e o timote (Jolkesky 2016):[3]

Português Ayomán Timote
eu (1.S) a, ã- an
águia hʷe/ɡʷe kʷe/ɡʷe
barriga ju iʃu
cabeça/rosto tek te ‘rosto’
carne ʧuu ʧorok
comer ɲami nam
dente kinan kunanuʧ
dormir kin keun
frio ʧat ʧauʧ
lenha/madeira sip -sep
mãe mama mám
pai taita tata
mandioca/milho dos/dox tosmus ‘mandioca’
mulher/moça kobas/kopa ‘moça’ kuapa ‘mulher’
nariz ɡin/kin kəng
pedra doas toabe
tabaco soho/soo koho
terra dap tapo


Alguns paralelos lexicais entre o ayomán e o sapé (Jolkesky 2016):[3]

Português Ayomán Sapé
água in inam
águia hʷe/ɡʷe kui
cabaça ku iku
carne (h)iman mɨan
cobra uɡi ke
fogo ʃuɡ ‘fogão’ ʃoko
homem unu ‘rapaz’ uru
intestino poh pukui
mulher kobas/kopa ‘moça’ kapai
onça boʃin putʃin
pedra dəɡ takua
peixe bau
rabo/penis jopid ‘pênis’ upi ‘rabo’
ruim iminaʃe imirontʃe


Alguns paralelos lexicais entre o ayomán e o puinave (Jolkesky 2016):[3]

Português Ayomán Puinave
tu ba- bã-
aldeia ñan [ɲãn], ñam [ɲãm] ‘conuco’ jãd [ɲãn]
avô tum [tum] ‘idoso’ dob [dom]
cabaça kub [kub] kõbja [komja]
doer sigi- [siɡi-] sik [siɡ]
fogo du [du] dɤː
peixe bam wob [βom]
plural -us -ot
raposa yu, llu jot
sol Gayón yivat, yibát jãbãt [ɲãmãt]
tamanduá bohois [boʔois], bohí [boʔi] boi
tatu doux [dowx] doː

Referências

  1. Campbell, Lyle (2012). «Classification of the indigenous languages of South America». In: Grondona, Verónica; Campbell, Lyle. The Indigenous Languages of South America. Col: The World of Linguistics. 2. Berlin: De Gruyter Mouton. pp. 59–166. ISBN 978-3-11-025513-3 
  2. a b Oramas, Luis R. 1916. Materiales para el estudio de los dialectos Ayamán, Gayón, Jirajara, Ajagua. Caracas: Litografía del Comercio.
  3. a b c Jolkesky, Marcelo Pinho De Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Doutorado em Linguística. Universidade de Brasília.